آسیب نخاعی
آسیب نخاعی به خود نخاع یا بافتها و استخوانهای مجاور آسیب میرساند. بسته به شدت آسیب، ممکن است عملکرد یا تحرک در قسمتهای مختلف بدن خود را از دست بدهند. درمانها شامل جراحی، دارو درمانی و فیزیوتراپی است.
آسیب نخاعی چیست؟
آسیب نخاعی (SCI) آسیب به دسته محکم سلولها و اعصاب است که سیگنالها را از مغز به بدن و از بقیه بدن به مغز ارسال و دریافت میکند. آسیب نخاعی میتواند در اثر آسیب مستقیم به خود نخاع یا آسیب به بافت و استخوانها (مهرهها) که طناب نخاعی را احاطه کردهاند ایجاد شود.
نخاع پیامها را بین مغز و بقیه بدن منتقل میکند. لایههای بافتی به نام مننژ و ستون مهرهها (استخوانهای ستون فقرات) طناب نخاعی را احاطه کرده و از آن محافظت میکنند. در اکثر مواقع آسیبهای نخاع ناشی از ضربه ناگهانی به مهرهها است. سپس در صورت وجود استخوانهای شکسته، به نخاع و اعصاب آن آسیب میرسد. در موارد نادر، آسیب میتواند نخاع را به طور کامل قطع کنذ.
اگر آسیب وارده به شکلی باشد که اعصاب نتوانند با مغز ارتباط برقرار کنند، بدن بسیاری از عملکردهای ضروری خود را از دست میدهد. نخاع آسیب دیده میتواند بر عملکرد بخشهای زیر تاثیر بگذارد:
- عملکرد مثانه و رودهها
- نفس کشیدن
- ضربان قلب
- متابولیسم یا همان روند تبدیل غذا به انرژی در بدن
- حرکت عضلات
- رفلکسها
- احساسات
نخاع چیست و عملکرد آن
نخاع یک ستون از بافت عصبی است که از پایین جمجمه تا پایین کمر ادامه دارد. نخاع توسط سه لایه نازک از یک بافت محافظ به نام غشا پوشیده شده است. طناب نخاعی و غشاها توسط مهرهها (استخوانهای پشتی) احاطه شدهاند و نخاع و مغز سیستم عصبی مرکزی (CNS) را تشکیل میدهند. وظیفه اعصاب طناب نخاعی، انتقال پیام بین مغز و سایر اجزای بدن میباشد.
طناب نخاعی از چند جنبه مختلف نقش حیاتی در عملکرد بدن ایفا میکند. مهمترین آنها عبارتند از:
- انتقال سیگنال از مغز: نخاع سیگنالهایی را از مغز دریافت میکند که با آن حرکت و عملکردهای بدن را کنترل میکند.
- انتقال اطلاعات به مغز: اعصاب طناب نخاعی همچنین پیامهایی مانند حس لامسه، فشار و درد را از بدن به مغز منتقل میکنند.
- واکنشهای رفلکسی: نخاع نیز ممکن است مستقل از مغز در هدایت رفلکسهای حرکتی عمل کند. به عنوان مثال رفلکس کشکک که باعث میشود زانوی فرد در هنگام ضربه زدن به نقطه خاصی به طور غیرارادی تکان بخورد.
انواع آسیب نخاعی
آسیب نخاعی را میتوان به دو قسمت تقسیم کرد : آسیب نخاعی کامل و آسیب نخاعی ناقص
آسیب نخاعی کامل
آسیب نخاعی کامل باعث آسیب دائمی به ناحیه ضربه دیده نخاع میشود. بیماریهای پاراپلژی یا تتراپلژی نتیجه صدمات کامل نخاعی هستند.
آسیب نخاعی ناقص
آسیب نخاعی ناقص به آسیب جزئی به نخاع اشاره دارد. توانایی حرکت و میزان احساس به ناحیه آسیب دیده و شدت آسیب در ستون فقرات بستگی دارد.
سطوح آسیب نخاعی
چهار بخش از نخاع وجود دارد که آسیب دیدن هریک از آنها سطح آسیب را مشخص می کند:
- آسیب گردنی
- قفسه سینه
- کمری
- خاجی
هر قسمت از ستون فقرات از گروههای مختلف اعصابی که بدن را کنترل میکنند محافظت میکند. بنابراین انواع و شدت آسیبهای نخاعی میتواند به قسمتی از ستون فقرات که آسیب دیده بستگی داشته باشد.
آسیب نخاع گردن
آسیب نخاع گردن، اغلب شامل از دست دادن دائمی یا جزئی عملکرد حسی و بسیاری از عوارض مرتبط است. همانطور که در مورد تمام آسیب های نخاعی صدق می کند، آسیب هایی که در قسمت بالاتری از ستون فقرات قرار می گیرند، شدیدتر خواهند بود.
آسیب نخاع قفسه سینه
آسیب نخاع قفسه سینه، صدمات طناب نخاعی قفسه سینه روی ماهیچههای بالای قفسه سینه، وسط پشت و شکم تاثیر میگذارد. عملکرد بازو و دست معمولا با این سطح از آسیب نخاعی مختل نمیشود .
آسیب نخاع کمری
آسیب نخاع کمری روی باسن و پاها تاثیر میگذارد. افراد دچار این سطح از آسیب نخاعی ممکن است به ویلچر یا راه رفتن با بریس نیاز داشته باشند.
آسیب نخاع خاجی
آسیب نخاع خاجی، روی باسن، پشت رانها، باسن و اندامهای لگن تاثیر میگذارد. افراد دچار این نوع از آسیب نخاعی به احتمال زیاد قادر به راه رفتن هستند.
علل شایع آسیب های نخاعی
دلایل بسیاری میتوانند موجب آسیب نخاعی بشوند . آسیبهای شایعتر زمانی رخ میدهند که ناحیه ستون فقرات یا گردن خم یا فشرده شود، برخی از علل شایع آسیب نخاعی شامل:
- تصادفات
- عفونتهایی که در طناب نخاعی آبسه ایجاد میکنند.
- بروز صدمات هنگام تولد، که به طور معمول بر نخاع در ناحیه گردن تاثیر میگذارد.
- تصادفات وسایل نقلیه موتوری
- سقوط
- عوارض جراحی
- اعمال خشونت آمیز
- آسیبهای ورزشی و تفریحی
- بیماریهایی مانند سرطان، آرتریت، پوکی استخوان و التهاب نخاع نیز میتواند باعث آسیب به نخاع شود.
تشخیص آسیب نخاعی
در تشخیص آسیب نخاعی، در مواقع اورژانسی ابتدا پزشک اطمینان حاصل میکند که آسیب نخاعی بر تنفس یا ضربان قلب شما تاثیر نگذاشته باشد. در مرحله بعد، میزان عملکرد اعصاب را به روشهای زیر ارزیابی خواهد کرد:
- بررسی عملکرد حرکتی یا توانایی در حرکت دادن قسمتهایی از بدن
- بررسی عملکرد حسی یا توانایی برای احساس لامسه
- آزمایش تصویربرداری سی تی اسکن، برای دیدن استخوانهای شکسته، لختههای خون یا آسیب دیدگی رگهای خونی
- انجام MRI، برای دیدن نخاع یا بافتهای نرم
- اگر پزشک تشخیص دهد که آسیب عصبی محیطی نیز وجود دارد، همچنین ممکن است از الکترومیوگرام (EMG) برای بررسی فعالیت الکتریکی در عضلات و سلول های عصبی استفاده کند. (EMG به طور معمول در آسیب نخاع ضروری نیست
درمان آسیب نخاعی
متاسفانه هیچ راهی برای جبران آسیب نخاعی وجود ندارد. اما محققان به طور مستمر روی درمانهای جدیدی از جمله پروتزها و داروها کار میکنند که ممکن است به بازسازی سلولهای عصبی کمک کند یا عملکرد اعصاب باقی مانده پس از آسیب نخاعی را بهبود بخشد. در این میان، هدف از درمان آسیب نخاعی، پیشگیری از آسیب بیشتر و توانمندسازی افراد مبتلا به ضایعه نخاعی برای بازگشتن به زندگی فعال میباشد.
مراقبتهای فوری پزشکی برای به حداقل رساندن اثرات ضربه به سر یا گردن بسیار مهم است . به این دلیل است که درمان ضایعه نخاعی اغلب از محل حادثه آغاز میشود. پرسنل اورژانس معمولا با استفاده از یک آتل گردن سفت و یک تخته حمل سفت که در حین انتقال به بیمارستان از آن استفاده میکنند، ستون فقرات را به آرامی و سریع تا حد امکان بیحرکت میکنند.
پس از ورود به اورژانس، پزشک بلافاصله موارد زیر را انجام میدهد:
- حفظ توانایی فرد برای تنفس
- جلوگیری از شوک
- بیحرکت کردن گردن برای جلوگیری از آسیب بیشتر به نخاع
- جلوگیری از عوارض احتمالی مانند حبس مدفوع یا ادرار، مشکلات تنفسی یا قلبی عروقی و تشکیل لختههای خون سیاهرگی عمقی در اندامها
معمولا برای درمان در بخش مراقبتهای ویژه بستری میشوند و یا ممکن است به یک مرکز مخصوص آسیبهای ستون فقرات منتقل شوند که دارای تیمی از جراحان مغز و اعصاب، جراحان ارتوپد، فیزیوتراپ، کاردرمانگر،روانشناس، پرستاران و مددکاران اجتماعی مجرب در زمینه آسیب نخاعی هستند.
در درمان آسیب نخاعی معمولا از روشهای مختلفی برای بهبودی و توانمندسازی استفاده میشود، برخی از روشها شامل:
- فیزیوتراپی برای تقویت عضلات، ارتباط و تحرک
- استفاده از وسایل کمکی مانند ویلچر، واکر و بریس پا
- استفاده از وسایل تطبیقی برای ارتباط
- کاردرمانی با تمرکز بر مهارتهای حرکتی ظریف
- تکنیکهایی برای مدیریت مثانه و روده (بیوفیدبک)
- راهبردهای مقابلهای برای مقابله با اسپاسم و درد
- درمان حرفهای برای کمک به افراد برای بازگشت به کار با استفاده از وسایل کمکی
- ورزش و فعالیتهای اجتماعی
- استراتژیهایی برای ورزش و رژیمهای غذایی سالم (چاقی و دیابت عوامل خطر بالقوه برای افراد مبتلا به SCI هستند)
- تحریک الکتریکی عملکردی برای کمک به بازیابی عملکرد عصبی عضلانی، عملکرد حسی یا عملکرد خودمختار (مانند عملکرد مثانه، روده یا تنفس)
- جراحی برای برداشتن قطعات استخوان، اجسام خارجی، فتق دیسک یا مهرههای شکسته که به نظر میرسد ستون فقرات را فشرده میکنند، ضروری است.
توانبخشی و کاردرمانی آسیب نخاعی
از زمانی که شما در مراحل اولیه بهبودی هستید، اعضای تیم توانبخشی شروع به کار با شما خواهند کرد. تیم ممکن است شامل فیزیوتراپ، کاردرمانگر، پرستار توانبخشی، روانشناس توانبخشی، مددکار اجتماعی، متخصص تغذیه و پزشک متخصص در طب فیزیکی یا آسیبهای نخاعی باشد.
در طول مراحل اولیه توانبخشی، درمانگران معمولا بر حفظ و تقویت عملکرد ماهیچهها، توسعه مجدد مهارتهای حرکتی ظریف و یادگیری راههای سازگاری با انجام وظایف روزمره تمرکز میکنند.
در مورد اثرات آسیب نخاعی و نحوه جلوگیری از عوارض آن آموزش میدهند و در مورد بازسازی زندگی و افزایش کیفیت زندگی و استقلال توصیههایی میشود.
بسیاری از مهارتهای جدید آموزش داده خواهد شد و از تجهیزات و فناوریهایی استفاده شده که می توانند کمک کنند تا حد امکان به تنهایی زندگی کنند. تشویق می شوند که سرگرمیهای مورد علاقه خود را از سر بگیرند، در فعالیتهای اجتماعی و تناسب اندام شرکت کنند و به مدرسه یا محل کار بازگردند.
معمولا تیم توانبخشی موارد زیر را به شما توصیه می کنند:
- غذا خوردن با ظروف تطبیقی و محافظ بشقاب
- استفاده از سرآستینهای همه کاره
- استفاده از صندلی توالت برجسته
- لباس پوشیدن روی تخت
- استفاده از بالابر برای جابجایی آسان
- نصب آسانسور برای بالا و پایین رفتن از پلهها
- دوش گرفتن در حالت نشسته، با استفاده از سر دوش دستی
- استفاده از انبرک و دستگیرههای کمکی برای گرفتن اجسام دور از دسترس
- نصب میلهها و ریلها برای انتقال امن
- نصب وسایل تطبیقی در خودرو برای رانندگی
فهرست منابع